Stefan Zweig ve elyazmaları koleksiyonu

Tahir Şilkan

"...Genç kızlar gibi imza değil, sadece çok sevdiğim yazarları daha iyi kavrayabilmek için yazarların eserlerinin müsveddelerini topluyorum. Eğer beni sevindirmek istiyorsanız eserlerinizin müsveddelerinden birkaç sayfa yollayabilirsiniz. Dostoyevski'nin Ezilmişler ve Aşağılanmışlar ile Tolstoy'un Kroyçer Sonat'ından ikişer bölümün müsveddeleri koleksiyonumda. Her ikisini de savaştan önce çok para karşılığı elde edebilmiştim. Ne kadar mutlu olurdum, sizin elinizden çıkmış birkaç sayfayı da onların yanına koyabilseydim..." (Maksim Gorki'ye Mektup, Salzburg, 29 Ağustos 1923)

Stefan Zweig, kendisinden yapacağı bir seçki için " Bilinmeyen Bir Kadının Mektubu" adlı öyküsünü isteyen Maksim Gorki'ye yazdığı mektupta; yazar eserleri müsvedde koleksiyonu için bir eserinin müsveddesini ister. Maksim Gorki'nin öyküyü isteyen mektubuyla başlayan dostluk, Gorki'nin 18 Haziran 1936 tarihinde ölmesine kadar sürecektir. Stefan Zweig Gorki'nin ölümü üzerine Gorki Ailesine iletilmek üzere Moskova'ya çektiği telgrafta şunları yazacaktır:

"Çok sarsıldım. Dünyamızı herkesten daha insancıl ve şairane görmüş o güzel gözler sonsuza değin kapandı. Bütün içtenliği ile başsağlığı dileyen Stefan Zweig"

***

Stefan Zweig, dünyadaki en geniş elyazma (Otografi) koleksiyonuna sahip yazarların başında gelmektedir. Gorki'ye yazdığı mektupta da söz ettiği üzere, bunların bir kısmını çok büyük paralar karşılığında, açık artırmalarda (mezat) satın almıştır. 22 Şubat 1942'de 1939 Eylülü'nde evlendiği ikinci eşiyle birlikte intihar ettiği gün veda mektubuna yazdığı satırlarda intihar gerekçesi olarak sıraladıkları arasında, odak noktası olan Balzac eserini bitirebilmesi için gerekli olan kitaplarının gelmemiş olmasının da payı olduğunu yazar. Aradığı huzur dolu yaşama kavuşmasını engelleyen hiç şüphesiz Faşizmin azgın saldırısının sürüyor olmasının yarattığı mutsuzluktur ama hiç abartmadan söylemek gerekirse kitaplığının, özellikle yaşamı boyunca büyük bir emek ve bedel ödeyerek yarattığı koleksiyonun bombardımanlarda zarar gördüğü düşüncesinin de azımsanmayacak bir önemi vardır.

***

Stefan Zweig kendisini elyazma (otografi) koleksiyoncusu olarak niteler. El yazmaları onun en büyük tutkularının başında gelmektedir. 'Dostlarla Mektuplaşmalar' başlığı altında kitaplaşan mektuplarda; dostlarını bilgileri dışında satışa sunulan elyazmaları konusunda uyarılarına tanık oluyoruz. Almanların büyük şairi Rainer Maria Rilke (d. 4 Aralık 1875, Prag - ö. 29 Aralık 1926, Montrö, İsviçre ) ile 15 yıl süren mektuplaşmalardan birinde, Rilke'ye mektuplarının istismar edildiğini, kendisine gönderilen bazı kataloglarda şaire ait mektupların açık artırmada satışa sunulacağını bildirerek, yasal yollardan bunu engelleyebileceğini ifade eder.

Stefan Zweig'ın, elyazmaları ve kitapların ilk baskıları konusunda ne denli ilgili ve bilgili olduğu, bu mektuplarda açık bir biçimde ortaya çıkar. Tanınmış Avusturyalı yazar Arthur Schnitzler (15 Mayıs 1862–21 Ekim 1931) yazdığı 13 Mayıs 1921 tarihli bir mektupta, bir müzayede katalogunda yazar adına imzalanmış bir kitabın satışa çıkarıldığını ancak adına imzalanmış bir kitabı satmayacağını düşünerek yazarı uyardığı görülüyor.

***

Hitler faşizminin yükselişi, Avusturya' da da sol, sosyalist, barıştan, hümanizmden yana yazarların kitaplarının meydanlarda yakılmasının yolunu açar. Meydanlarda, hem de memleketi Salzburg'da kitaplarının yakılması Stefan Zweig'ı büyük mutsuzluğa ve umutsuzluğa düşürecektir. O yıllarda karısı Friderike ile yaşadığı boşanma süreci, karşılaştığı vergi sorunları sıkıntıyı büyütecektir. Stefan Zweig, koleksiyonundaki otografilerden 100 tanesini Avusturya Milli Kütüphanesi'ne bağışlar. Bunun karşılığında da gayri resmi olarak Zweig'a, dört yıldır yaşadığı vergi sorununun çözüleceği sözü verilir. Otografilerin Milli Kütüphane'ye bağışlanması ile ilgili ziyaret Zweig'ın, doğup büyüdüğü Viyana'ya son gelişi olacaktır.