Çin Kabına Sığmıyor: “Kuşak ve Yol'' Forumu

Aydın Cıngı

14-15 Mayıs 2017 günlerinde, Çin’in başkenti Pekin’de, küresel dönüşümlere yol açma iddiası taşıyan bir girişime ilişkin uluslararası bir forum düzenlendi. Kuşak ve Yol Forumu adıyla nitelenen bu girişim henüz kısmen proje aşamasında; Asya, Orta Asya, Afrika, Orta Doğu ve Avrupa’dan 70 kadar ülkeyi kapsamlı bir ulaşım ağıyla kara ve denizden birbirine bağlamayı öngörüyor.

Otoyollar, enerji hatları, demiryolları, limanlar gibi altyapı tesislerinin inşası için gerekli finans kaynağı uluslararası finans kurumları ve başta Çin, güzergah ülkeleri tarafından karşılanacak. Türkiye de söz konusu ulaşım ağı üzerinde bulunuyor. “Yeni İpek Yolu'' diye de nitelenerek nostaljiyle de beslenen bu proje, dünya nüfusunun yarıdan fazlasına ve küresel ekonominin %40’ına “dokunmayı'' ve bu bağlamda önemli gelişmeler sağlamayı amaçlıyor.

GİRİŞİMİ ORTAYA ATAN ÜLKE ÇİN

Proje fikrini uluslararası düzlemde 2013’te ortaya atan, Çin Halk Cumhuriyeti Başkanı Xi Jinping. Dolayısıyla girişim, bir Çin “yapımı''. Esasen konuyu ele almak için oluşturulan uluslararası forum da Pekin’de toplandı. 70’ten fazla ülkeden ve 40’tan fazla uluslararası örgütten üst düzey konuklar katıldı. Bunların bir kesimi Çin yöneticileriyle ve kendi aralarında ikili görüşmeler yaptı. Forum sürecinde, 18 ülke ve 8 uluslararası örgütü kapsayan 32 adet ikili ve çok taraflı işbirliği anlaşması imzalandı. Çin Halk Cumhuriyeti Başkanı Xi, Çin’in dünyada öncü ve “norm'' belirleyici bir ülke konumuna yükselmiş olduğu algısını hazır bulunan liderler ve ilgili dünya kamuoyu gözünde de pekiştirme olanağı buldu.

Çin’in, güzergah üzerindeki ülkelerle daha 2016’da 1 trilyon dolardan fazla ticaret yaptığı biliniyor. Ayrıca bu ülkenin, önümüzdeki 5 yıl içinde, 600 milyar dolar dış yatırım çekmeyi ve dışarıya 750 milyar dolar yatırım yapmayı planladığı da açıklandı. Bu olağanüstü sayıları ürkütücü bulan ve Çin’in bu proje sayesinde gücünü daha da artıracağını düşünerek girişimi desteklemekten kaçınan ülkeler de var. Örneğin Hindistan, bu girişimin Çin’in bölgede emperyal bir güç olma iddiasını destekleyeceğini düşünüyor. Dış ticaret fazlasıyla ünlü Almanya da, bu alanda en büyük rakibi Çin’in işine yarayacağı düşüncesiyle, projeye ilişkin kuşkular belirtiyor. Ancak Çinli yetkililer, Kuşak ve Yol Girişimi’nin tüm güzergah ülkelerinin kalkınma çabasına, benzer biçimde ve birbiriyle kıyaslanabilir ölçülerde yansıyacağı görüşünü açıklıyor. Bu iddianın ne ölçüde gerçekçi olduğu ayrıca tartışma konusu edilebilir. Ancak bu forumun, küresel düzlemde iki önemli işlevi yerine getirdiği de öne sürülebilir.

FORUMUN BİRİNCİ İŞLEVİ: YENİ EKONOMİK GÜÇ DENGELERİNE GÖRE YAPILANMA

Şöyle ki, dünyanın “Batı'' diye bilinen ülkelerinin, günümüz dünya ekonomisinde kesin egemenliği artık sona ermiştir. Batı, hemen hemen çeyrek yüzyıldır ekonomik zorluklar ve güvenlik sorunlarıyla karşı karşıya. Aynı sürede Asya’nın yükselmesi, Batı’nın 2008 finans krizi ve onu izleyen durgunluk dönemi ile daha da görünürlük edindi. Henüz 1980’lerde, Asya Kaplanları denen Güney Kore, Tayvan, Hong Kong, Singapur; 1990’lardan itibaren de Çin ve bir ölçüde Hindistan görülmemiş bir ekonomik büyüme sürecine girdiler. Doğu ve Güneydoğu Asya ülkeleri, hemen hemen yarım yüzyıldır, kişi başı gelirini dünyanın geri kalan kesimine oranla iki buçuk kat yükseltti. Son yirmi yıl içinde kalkınan Asya ekonomilerinin ortalama büyüme oranı %8; yani “zengin'' Batı ülkelerinin büyüme oranlarının üç katı kadar oldu.

Çin, bu arada dünyanın ikinci büyük ekonomisi konumuna geldi. Çin’deki ve Asya ekonomilerindeki bu gelişmeler dünyanın ekonomik ağırlık merkezinin doğuya doğru kaymasına yol açtı. Coğrafi olarak, 19. yüzyılda Avrupa ile Amerika arasında, aşağı yukarı Atlantik Okyanusu ortalarında bulunan dünya ekonomik ağırlık merkezinin, bugünkü eğilimler sürerse, bu yüzyıl ortasında Çin ile Hindistan arasında bir noktaya kayması öngörülüyor. Dolayısıyla “eski'' gelişmiş Batı’nın, yarının dünyasında jeopolitik ve ekonomik güç açısından artık tek başına at koşturamayacağı bellidir.

Dolayısıyla, Kuşak ve Yol Forumu’nun birinci önemli işlevi, yeni bir dünya yapısının ve yeni belirmiş ekonomik güç dengelerinin uluslararası toplulukların bazı önemli liderleri tarafından hep birlikte saptanmasına ve ona uyum sağlama yolunda bir girişim başlatılmasına vesile olmuş olmasıdır.

FORUMUN İKİNCİ İŞLEVİ; KÜRESEL SORUNLARA ORTAK ÇÖZÜMLER ARAMA BİLİNCİ

Öte yandan, başta ekolojik ve finansal nitelikli bir dizi karmaşık küresel süreç, dünya toplumlarının yazgısını birbirine bağlıyor. Bunların aşılması, küresel çözüm kapasitesinin artırılmasına bağlıdır. Gerçekten de, hızlı küreselleşme dönemi dünyaya hem büyük fırsatlar sunuyor hem de önemli riskler getiriyor. İletişim olanakları sayesinde günün 24 saati durmadan işleyen bir küresel ekonomik düzen var. Ayrıca dünyanın bir noktasında gerçekleşen bir olay, anında dünyanın diğer ucunu etkiliyor.

Ancak bu fırsatların bazı riskleri de içeriyor olduğu unutulmamalı. Dünyamızı ortaklık içinde optimal düzeyde paylaşma (küresel ısınma/iklim değişikliği, ekosistem kaybı, su kıtlığı); yaşama olanaklarımızın sürdürülebilirliği (yoksulluk, terör, silahlı çatışma olasılıkları, bulaşıcı hastalıklar) ve ortak kuralların yetersizliği (nükleer yayılma, kitlesel göç, ticaret/finans/vergileme kuralları) türünden küresel/ortak sorunlarımız var. Kuşak ve Yol Girişimi’nin sağlayabileceği ulaşım ve erişim olanakları bütün bu sorunlara ilişkin ortak bir dil üretilmesine, “akıl-yoğun'' siyasal yaklaşımların belirlenmesine, eldeki beşeri ve maddi sermayenin optimal düzeyde kullanılmasına yardımcı olabilir. Yine unutulmamalı ki, dünyada artık sadece “zengin'' ve “yoksul'' ülkeler yoktur; farklı gelir düzeyinde, ama önemli alanlarda ortak bir yazgıyı paylaşmak durumunda olan ülkeler topluluğu vardır. Ortak sorunların, ortak anlayışlar ve bölgesel/küresel işbirliği olmadan aşılamayacağı gerçeği de ortadadır.

Küresel sorunlara ortak çözümlerin üretilmesine ilişkin bilincin uluslararası karar vericiler tarafından bu düzlemde tescil edilmesine katkısı da, Pekin’deki forumun ikinci işlevi olmuştur. Bu belirgin işlevleri nedeniyle “Yeni İpek Yolu'' projesi uluslararası topluluğun genelinde olumlu karşılandı ve sürdürülebilir küresel kalkınmaya katkı yapacağı yolunda genel bir kanı oluştu.