Haftanın Kitabı: "İttihat-Terakki ve Cihan Harbi"

Zafer Toprak

İTTİHAT TERAKKİ VE CİHAN HARBİ

Savaş Ekonomisi ve Türkiye’de Devletçilik

Kaynak Yayınları

Kitabın yazarı daha önce aynı döneme ilişkin olarakkaleme almış olduğu iki eserinden temel farkı, bu kez  Birinci Dünya Savaşı yıllarında İttihat-Terakki hükümetinin ekonomiye müdahalelerinin ve müdahale amacıyla kurulmuş kurumlarının işleyişinin daha ayrıntılı olarak ele alınmasıdır.

…

Toprak’ın kitabının tatışmaya açık hususu Osmanlı sonrası ile Cumhuriyet’in başlangıcı arasında kurduğu ilişkinin niteliğidir. Yazar kitabının “Cihan harbinin siyasal sonuçlarını içermediğini, konusunun Osmanlı topraklarında ve özellikle bugün Türkiye diye bilinen coğrafyada iktisadi çözülme ve yeni yapılanmayı'' irdelediğine işaret etmektedir. Buraya kadar sorun yok. Ancak Toprak Osmalı’nın son yılları ile genç cumhuriyetin arasındaki bağı kurarken 1919’u (Atatürk’ün Samsun’a çıkışı) yeni bir dönemin başlangıcı olarak saptanmasına itiraz ediyor, daha yumuşak bir ifadeyle “o kadar da kategorik olmayalım'' demeye getiriyor sözü.''

Cüneyt Akalın’ın sözlerinden anladığımız kadarıyla epey ilgi çekici bir kitap söz  kousu olan. Aşağıdaki kitaptan alıntı ile haftalık kitabımızı sonlandıralım;
“1908 Devrimi'yle iktidara gelen İttihat ve Terakki'nin 10 yıllık iktidarı iki evreden oluşur. 1913'e kadar çoğulcu denilebilecek parlamenter bir dönemde İttihat ve Terakki geri planda kaldı. Kabineleri denetledi; zaman zaman kabineye nazır soktu, beğenmediği kabineyi düşürdü. Sait Paşa'nın istifasından sonra kısa bir süre muhalefette kalan İttihat ve Terakki, Babıâli Baskını'nın ardından fiilen iktidar oldu. Bundan böyle Osmanlı Devleti İttihatçı kadrolardan sorulur oldu.

Başlangıçta Maliye Nazırı Cavit Bey'in önderliğinde liberal bir iktisat politikası izleyen İttihat ve Terakki Cihan Harbi'nin zorlu koşullarında devletçiliğe yöneldi. Türkiye'de devletçilik ilk kez İttihat ve Terakki döneminde görüldü. Cihan Harbi yıllarında kapitülasyonları kaldıran İttihat ve Terakki milli bir burjuvazi yaratmak amacıyla İaşe Nazırı Kemal Bey'in önderliğinde çok sayıda milli şirket kurdu. Yerli üretim özendirildi. Osmanlı parasının dış değerini korumak amacıyla kambiyo işlemleri Kambiyo Muamelatı Merkez Komisyonu'na verildi. "Milli İktisadiyat" anlayışı bu dönemde geçerli oldu.

Meşrutiyet'i Milli Mücadele noktaladı. Cumhuriyet Türkiye'si İttihat ve Terakki'nin mirasını devraldı. Milli Mücadele kadroları Cihan Harbi'nde bilendi. II. Meşrutiyet yıllarında İttihatçı çevrede gelişen milliyetçilik, halkçılık ve devletçilik Cumhuriyet hükümetlerinin ve Halk Fırkası'nın benimseyeceği temel ilkeleri oluşturdu.''

560 s. İstanbul 2016