Haftanın Kitabı: Suçlu Kim?

Aleksandr Herzen
Çeviren:Mazlum Beyhan
SUÇLU KİM?
Yordam Edebiyat

Klasik Rus edebiyatının başyapıtları arasında yer alan Suçlu Kim?, Rus edebiyat tarihinde, saf anlamda ilk "toplumsal" roman olarak değerlendirilmektedir.

Ünlü eleştirmen Belinski, romanı, çağdaş Rus yaşamını toplumsal ve psikolojik açıdan ele alması bakımından çok önemli bulmuştur.

İngiliz felsefeci Isaiah Berlin ise "Herzen'in romanı 1840'ların düşünsel mayalanmasında ciddi bir rol oynadı. Toplumsal ve ahlaki anlamda önemli bir yapıttır ve Herzen'in kişiliğinin de mükemmel bir ifadesidir" demiştir.

Aleksandr Herzen'in "Benim yayınlanmış ilk romanımdır. 1841'de Novgorod'da sürgünken başladım yazmaya ve epey geç, Moskova'da bitirdim," dediği romanı, 1845-46 yıllarında gazetede tefrika edildikten sonra 1847'de kitap olarak yayınlanmıştır. Rusya'da toprak sahibi zenginlerin hantal ve bayağı yaşantılarını hicvederek eleştirdiği için Çarlık sansürüne de uğrayan Suçlu Kim?, bir yanda gününü gün eden sorumsuz toprak beyleri, diğer yanda mutluluğu arayan genç bir çift özelinde Rus toplumunun panoramasını sunarken, "gayrimeşru ilişkileri" sorgulayarak yolunda gitmeyen beraberliklerdeki asıl suçluyu da aramaktadır...

Aydınlık Gazetesi’nin kitap ekinde Ferhan Bayır’ın kitaba ilişkin değerlendirmesi şöyle;

“Moskovo’nın, Petersburg’un balo salonlarında boy gösteren, Avrupa’nın büyüleyici başkentlerini devamlı ziyaret eden, yine de her şeyden canı sıkılıp köylerşndeki mülklerine inzivaya çekilen oradan da sıkılan “Avrupa’da bir serseri, yurtta bir ytabancı, yurt dışında bir yabancı'' yersiz yurtsuz, amaçsız, hedefsiz eğitimli Rus aydınlarının durumu “Lüzumsuz Adam'' ismi verilerek eleştirilmiştir. Bu “Lüzumsuz Adamlar''  Rus edebiyatının ölümsüz karakterlerine esin kaynağı olmuştur. Puşkin’in  Yevgeni Onegin’i, Lermatov’un Peçoroni, Gonçarov’un Oblomov’u, Turgenyev’in Rudin’i lüzumsuz adamların en bilindikleridir. Herzen de “Suçlu Kim?'' eserindeki Beltov karakteriyle bu geleneği devam etitirir.

Romantik delikanlı Dmitry Krutsiferski, kalpsiz büyük hanımın yanında kalan, evlilik dışı ilişkiden doğan Lyubov  adlı romantik bir kızla evlenir. Taşranın sıradanlığına rağmen mutlu evliliklerine hayat verirler. Sonra sahneye Beltov isimli zengin, zeki ve şüpheci bir genç adam çıkar. İşi gücü olmayan bu taşra kentinde neden bulunduğunu kendisinin bilmediği Beltov, Lyubov’a aşık olur, Lyubov eğitimli , tutuklu ve güçlü Beltov’un çekim gücüne karşı koyamaz. Bu üç  kişi arasındaki gergin ilişki, her ne kadar birbirlerini sevip saysalar da, yıkıma doığru gitmelerine sebep olur. Herzen, dönemin romantik özgür aşkıyla yetişen ama tutucu taşranın  sınırlarına sıkışmış üç kişinin, hayatın ezici gerçekleri karşısında adım adım nasıl çözüldüklerini gösterirken suçlu kim diye soruyu doğrudan okuyucuya yöneltir.

1840’li liberal kuşak ile 1860’li radikal kuşak arasında düşünsel bir körü olan Herzen, bu romanda yarattığı karakterlerlke edebiyatta bir geçişi simgeler. Bu bağlamda özellikle Doktor Krupov karakteri önemlidir. Taşra kentinde yıllardır doktorluk yapan  Krupov  bir anlamda Bazarov’un öncelidir. Kuşkusuz Krupov bir Bazarov kadar hayat ve topluma karşı keskin değildir. Herzen, iradeci-eylemci tarih anlayışını ortaya koyarken lüzumsuz adamlara bir anlamda yol göstermek de istemiştir.  Krupov’un, Bazarov  ya da Çehov’un “Vanya Dayı''daki Astrov karakterinin doktor olması tesadüf değildir. Tıp biliminde teori ile pratiğin birlikteliği vardır. Tıp, pozitif bir bilimdir ve rasyonelliğin en değerli en değerli ifadesidir. Krupov da romanda gerek Dmitry’nin hayalciliğini gerekse Beltov’un karamsarlığını “materyalist''zeminde hareketle dengeler. Rus gerçekçi edebiyatın değişmez konularından bir diğeri ise taşra yaşamının tutucu, durağan, tembel yapısının eleştirisidir. Gogol’dan itibaren taşranın eleştirisi edebiyat eserlerinin başlıca konusu olmuştur. Doktor Kropov “dünyada taşra hayatı bu kadar insanı berbat eden bir şey daha yoktur'' derken Beltov, “Bu sessizlik de neyin nesi? Derin bir düşünce mi yoksa derin bir düşüncesizlik mi? Derin bir hüzün mü yoksa basbayağı tembellik mi? Ve neden eziyor beni bu sessizlik?'' cümleleriyle taşranın toplumsal yapısını hedef alır. Herzen bu eserinde taşra eleştirisi geleneğini devam ettirirken, bir yandan da iki farklı politik görüşteki karakterleri taşranın eleştirisinde yan yana getirmektedir. Böylelikle Herzen, Rus aydınların fikirsel ayrılıklarına rağmen birlikte mücadele edebilecekleri politik bir hat çizmiş olur.

Bu genç adamların kendilerini mahkum ettikleri izleyici rolünden, konukluk rolünden, içlerini kemiren can sıkıntılarından kurtulabilmeleri için kendi yazgılarının efendilerin olması gerektiği söyleyen Herzen, ömrünün sonuna kadar yaşamak zorunda kaldığı yurtdışında “Kutup Yıldızı'', “Çan'' gibi dönemin en önemli siyasi gazeteleriyle hem Avrupa’da hem Rusya’da özgürlük bağımsızlık  ve sosyalizm bayrağını taşımıştır. Herzen bir kuşak boyunca gençlerin bu davanın  eylemci aktörleri olmasında büyük rol oynamakla birlikte, Narodnik hareketin düşünsel temellerini de önemli ölçüde atmıştır.''

304 s. 2016