Ticarete dökülen hastalık: Çölyak

Alp Yanardağ / ABC Haber Merkezi

Çölyak, pek bilinmeyen ancak dikkat edilmemesi halinde ölüm riski taşıyan bir hastalık. Teşhiste geç kalınırsa bağırsak kanserine yol açıyor. Hastalığın kalıcı bir tedavisi bulunmuyor. Çölyak temelde Gluten adlı proteine karşı ömür boyu süren ve kronikleşen alerji hassasiyeti...

Hastalık hakkında son 5-6 yılda farkındalık arttı. Bu yıllarda Çölyak’a dair yeni bilgi ve bulgular edinildi. Bu sağlık sorununu daha iyi anlayabilmek için doğrudan Çölyak’la yaşayan Melis Hazal Karagöz’le konuştuk.

Karagöz, hastalığın gündelik yaşamına nasıl bir etki yaptığını ABC okurları için bizimle paylaştı. Üniversiteden yeni mezun olan Melis Karagöz (24) bu hastalıkla altı ay önce tanıştı.

Ayrıca bu hastalığın ünlü oyuncu Meryem Üzerli’de de olduğu biliniyor.

Hastalığın temel niteliği besin olunca gıda tekelleri bunu fırsata çevirmiş durumda. Melis Karagöz ile gerçekleştirdiğimiz söyleşide en dikkat çektiği nokta bu oldu.

Karagöz’ün aktardıklarına göre Glutensiz ürünlere kolay ulaşılamıyor. Bunun sebebi ürünlerin dar gelirli ya da orta gelirli vatandaşın ulaşabileceği alanlarda olmaması. Glutensiz ürünlere genelde Macro Center’larda ulaşılabiliyor. Haliyle fiyatları da yüksek oluyor.

Yani dar gelirli vatandaş bu hastalığa yakalandığında tedavi süreci çok daha zor oluyor.

Melis Hazal Karagöz korularımızı şöyle yanıtladı:

Bu hastalığı kaç yaşında ve nasıl farkettiniz?

Bu hastalığı ben 1.5 ay önce farkettim. Çölyak belirtileri aslında çok hayati şeyler ama bende gizli çölyak var. Sağlıklı bir yaşamım olduğu için ve zararlı besinler almadığımdan dolayı bu hastalığı ben geç farkettim.
 

''KÜÇÜK ÇOCUKLARDA BİLE ORTAYA ÇIKABİLİYOR’

Olumsuz etkilerini yaşamadınız mı?

Tabii ki böyle sorunlar yaşadığım için hastaneye gittim fakat bir çölyak hastasının yaşadığı ciddi problemleri yaşayıp hastaneye kaldırılmadım. Biraz da insanın kendi farkındalığınız ile fark edeceğiniz bir durum.

Bildiğimiz kadarıyla çölyak her yaşta ortaya çıkıyor.

Evet, çok küçük çocuklarda bile ortaya çıkabiliyor tabii ki ve çok daha ciddi boyutlarda oluyor olumsuz etkileri.

Siz de başından beri bu hastalık varmıydı? Yoksa sonradan mı fark ettiniz?

Açıkçası bu konuda kesin bir yargıya varamadı doktorlar.

'BUNALIMA SOKUYOR VE KENDİNİZİ ÇOK MUTSUZ HİSSEDİYORSUNUZ'

Peki nasıl yan etkiler gösterdiğinde bu hastalığı fark ettiniz?

Yani yememem gereken şeyleri yediğimde bazı yan etkiler oldu. Ciddi bir şişkinlik, baş ağrısı, halsizlik, iştahsızlık sanki kan değerlerim çok düşükmüş gibi olan bir halsizlik yaşadım. Sabah uyanamıyorum. Aynı zamanda psikolojik yan etkileri de var. Bunalım haline sokuyor sizi ve kendinizi çok mutsuz hissediyorsunuz. İşin enteresan yanı, neden böyle hissettiğinizi de bilmiyorsunuz. Aslında bu bağırsaklarla ilgili bir hastalık ancak hep bağırsaklar ve beyin ortak çalışır derler. Yani sizin fizyolojik bir sorununuz olduğunda beyninize de yansıyor ve sizi mutsuz ediyor. Yani alerjik açıdan da etkisi var.

Örneğin sizin güneşe karşı alerjiniz varsa bu hastalık sayesinde güneşe karşı olan alerjiniz artıyor ya da herhangi bir alerjiniz varsa bu daha da artıyor.

'KESİNLİKLE HAZIR GIDA ALMAMAM VE DIŞARDA YEMEMEM GEREKİYOR'

Peki bu tedavisi olmayan çölyak hastalığına karşı nasıl bir önlem alıyorsunuz?

Ciddi anlamda hayatımı değiştirmem gerekiyor. Doğru ve düzenli beslenmenin de çok büyük oranda. Bu hastalığı dizginliyor. Glutenden kesinlikle uzak durmak gerekiyor. Doktorum her türlü hazır gıdayı hayatımdan çıkarmamı istedi. Bol bol su içme ve spor yapmamı önerdi kendisi.
Şuan aslında sıkı bir diyetteyim. Hayatımın her alanında her zamanında sıkı bir diyette olmam gerekiyor. Bu hastalık yüzünden, ekmeğinden, yoğurdundan turşuna kadar her şeyi kendin yapman gerekiyor.
Kesinlikle hazır gıda almamam gerekiyor. Mümkünse dışarıda yememem gerekiyor.
Çölyak hastalığı buğday, çavdar, arpa ve katkılı her türlü ürünü yemeğinizi engelliyor.

''GLUTENSİZ YİYECEKLER, GLUTENLİ YİYECEKLERLE TEMAS ETMEMELİ'

Buna karşı nasıl bir beslenme düzeni takip ediyorsunuz? Haftalık veya günlük planladığınız bir beslenme programınız var mı?

Yani tamamen kaçınmam gereken yiyecekler üzerinden yaptığım bir diyetim var. Dahası fırından bir mısır unu ekmeği bile aldığımda bu sorunu yaşayabilirim. Çünkü glutensiz yiyecekler bile olsa glutenli yiyecekler ile temas ettiği durumda veya glutenli yiyecekler ile temas eden malzemeler; çatal, kaşık gibi şeyler kullanıldığı halde bile bu sorun ortaya çıkabiliyor. Mesela alacağınız şey aynı fırın içerisinde yapılıyor olabilirler. Bunlar birbirine karışıyor olabilir, mısır unu bile kullanılmış olabilir ve siz bunu bilemiyorsunuz o yüzden her zaman bir risk var. Özellikle küçük çocuklarda ortaya çıktığında çok daha tehlikeli bir hal alıyor ve çatalından, bıçağından, tenceresine kadar tamamen özel şeylerin kullanılması lazım. Bazılarının evlerinde halı kilim bile yok o derece. Aslında kendinizi biraz izole ederek yaşamak zorunda kalabileceğiniz bir hastalık diyebilirim.

Buradan maddi olarak aslında büyük bir yükü olduğunu görüyoruz.

Evet. Çünkü bizim alacağımız ürünler ithal olan şeyler. Bizim normal alacağımız herhangi bir şeyden çok daha pahalı.

'GLUTENSİZ ÜRÜNLERİN BOYUTLARI ÇOK UFAK VE 5 KAT PAHALI'

Glutesiz ürünlere kolay ulaşabiliyor musunuz?

Hayır kesinlikle kolay ulaşamıyoruz. Özellikle asgari ücretle yaşayan bir ailenin çocuğu için bu süreç çok daha zor. Maddi durumu kötü birinin ulaşması imkansıza yakın. Glutensiz ürünler çok lüks marketlerde var. Alabileceğiniz bu glutensiz ürünler 5 kat daha pahalı diğer ürünlere göre, ayrıca boyutları çok ufak.

Peki alım gücü yetmeyen insanlar nasıl devam ettirecekler yaşamlarını?

Vitamin takviyeleriyle genelde bunu yapıyorlar. Şöyle ki, ekmeği hayatınızdan çıkartabilirsiniz ama ekmeğin size katkısını göz ardı edemezsiniz. Bu yüzden tam anlamıyla yeterli olmuyor vitamin takviyeside. Kaldı ki o bile maaliyetli.

O halde zengin biri bu hastalıkla baş edebilirken, maddi açıdan iyi durumda olmayan bir hasta için aynısını söylemek güç.

Haklısınız zor ama bir şekilde yapılabilir. Çünkü dediğim gibi her hastanın spesifik olarak belirli ürünlere alerjisi olabilir benim gibi. Ancak yinede çölyak hastalığının tedavi süreci başlamaz ise olumsuz etkileri zamanla daha tehlikeli hastalıklara dönüşüyor.

En tehlikelisi de bildiğimiz üzere ölüme yol açan bağırsak kanseri yanılmıyorsam?

Maalesef öyle. Mesela benim kan değerlerim düşük değildi fakat sanki kan değerlerim çok düşükmüş gibi bir kansızlık belirtileri yaşıyordum. Normal gıdalarda ki besinlerden de gerekli vitamini alamıyordum. Bu yüzden yorgun oluyordum, halsiz oluyordum ve psikolojik olarak da etkileniyordum. Bence çok ciddi ve önemli bir hastalık.

'GLUTENSİZ YİYECEKLER YARARLI'

Bira, votka, cin vb. çok sayıda malt kullanılan alkollü içecekleri de içemediğini biliyoruz bu hastalığa sahip kişilerin. Çölyak hayatınızı aynı zamanda sosyal hayatınız da dahil olmak üzere, ne derecede olumsuz etkiliyor?

Dışarıda yeme içmeye endeksliyseniz tabii ki olumsuz etkiliyor fakat bunun da bir alternatifi var. Kendinizi buna göre programladığınızda çok da büyük bir etkisi olmuyor zaten. Bu işin biraz da lüks boyutu diyebilirim. Çok da ciddi anlamda sosyal hayatımı etkilediğini düşünmüyorum. Tabii ki beni de başta etkiledi ancak sosyal hayatını farklı bir zemine oturttuğun da gayet keyifli zaman geçiriyorum.

Aslında çölyak şöyle bir hastalık, maddi boyutunu tamamen bir kenara bıraktığımızda, doğru beslenme ile ortadan kalkabilecek bir hastalık. Ayrıca sağlıklı bir insanın da glutensiz yiyecekler tüketmesi gerekir. Çünkü yararlı olan budur. Ancak insanlar bunu tercih etmediklerinde bir problem olmuyor çünkü bağırsakları glutenenli yiyecekleri tölere edebiliyorlar. Bizim farkımız ise bağırsaklarımızın buna alerjisi olması ve tölere edememesi. Bu da pek çok hastalığa yol açıyor. Belirteyim ki glutenli yiyeceklerin insan sağlığına yararlı hiçbir tarafı yok. Normal bir insan için de glutenli yiyecekler sağlıklı değil.

Çölyak son derece enteresan bir hastalık aslında, hiç bir obez çölyak hastası yok. Zorunlu bir sağlıklı yaşam diyetine yönlendiriyor insanları anladığım kadarıyla.

Evet, tek iyi tarafı bu sanırım. Kapitalist bir dünyada yaşadığımız için aslında hiç ihtiyacımız olmayan şeyler sanki ihtiyacımızmış gibi yansıtılıyor ve böyle yaşıyoruz. Kısaca insan vücudunun besin ihtiyacı var ve siz karnınızı peynir, ekmek ilede doyurabilirsiniz fakat size hamburger gibi başka gıdaları öneriyorlar.

Bu alanda hastalara yardımcı olan Çölyak ile Yaşam Derneği’ni duydunuz mu? Dernekle irtibata geçtiniz mi?

Daha yeni yeni öğreniyorum pek çok şeyi. Bu dernekten yeni yeni haberdar oluyorum. Ben çalıştığım için pek fazla fırsat bulamıyorum ancak annem geçtiğimiz haftalarda bu derneğin atölyesine katıldı.
yemek atölyesiydi bu ve ''’ Nasıl doğru beslenip, nasıl pratik ürünler yapabileceğimizi yiyebileceğimiz gösteren’’ bir atölyeydi.
Ayrıca şunu biliyorum ki çeşitli onaylanmış markalar var. Bunları ''’gönül rahatlığıyla yiyebilirsiniz’’ diyor.
Test edilmiştir onaylanmıştır, glutensiz diye ibareler var. Bazı ürünlerin üzerinde çölyakla Yaşam Derneği logosu var. Bu açıdan önemli bir dernek. İnsanlar bu hastalığa sahip olduklarının farkında değiller. Bu dernek bilinçlendiriyor insanları.

'HASTALIĞIN TİCARETE DÖNÜŞMESİNE YOL AÇIYOR'

Yaptığım gözlemlere göre son 5-6 yıldır bir farkındalık ortaya çıktı bu hastalığa karşı

Aslında bu modern yaşamın gerektirdiği sağlıklı yaşamın, spor yapmak, laktozsuz sütler, içecekler, yiyecekler yemeye teşvik etmesi bir açıdan bu çölyak konusuyla da bağlantılı. Şöyle ki hastalığın ticarete dönüşmesine yol açıyor.

Yani kısacası siz sporcuların kullandığı ürünlerdeki ticareti çölyakla da yapıldığını mı düşünüyorsunuz?

Şuan yapılıp yapılmadığından tam emin değilim ancak ileri de kesinlikle bunun ortaya çıkabileceğini düşünüyorum. Fiyatlar da buna göre artacaktır.

Netleştirmek için soruyorum. Kısaca siz insanları hastalıkları üzerinden sömürmeye kadar gidilebileceğini mi düşünüyorsunuz?

Evet, ben öyle olacağını düşünüyorum.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------

Çölyak hakkında temal bilgileri sizin için derledik.

Ç Ö L Y A K H A S T A L I Ğ I N E D İ R ?

Çölyak Hastalığı ince bağırsağın, Gluten adlı proteine karşı ömür boyu süren ve kronikleşen alerjisi, hassasiyetidir. Alınan gıda, ince bağırsakta bileşenlerine ayrıştırılıp bağırsak mukozası üzerinden kana karışır.

Çölyak Hastaları glutenli yiyecekler tükettiklerinde bağırsak mukozasında alerji nedeniyle villus çıkıntıları ve kıvrımları tahrip olarak azalır ve küçülürler. Böylece bağırsak yüzölçümü gittikçe azalır ve alınan gıdalar emilemez hale gelir. Sonuçta beslenme yetersizliği, arkasından da hastalık belirtileri ortaya çıkar.

Gluten içermesi ihtimali olan yiyeceklerin Glutensiz gıda maddeleri ile aynı yerde bulunmaması önemlidir. Yemek hazırlığı sırasında glutenli gıdalara değmiş, bulaşmış çatal kaşık süzgeç tabak vs. kesinlikle Çölyaklı kişilerin gıdalarına dokundurulmamalıdır.

İnce bağırsakta tahribata yol açarak hastalıklara neden olabilmesi için bir çay kaşığı un, buğday ya da bulgurun sekizde biri yeterli olmaktadır.

B E L İ R T İ L E R
Çölyak hastalığının belirtileri geniş bir yelpazeye yayılır; karın bölgesinde öne doğru şişkinlik, yaşa göre kilo azlığı, kas zayıflığı, kansızlık, dışkıda anormallik, kusma, bezginlik, iştahsızlık, büyüme geriliği, ağız içinde oluşan aftlar, gaz şikayetleri, eklem ve kemik ağrıları, sinirlilik, ciltte kaşıntılı döküntüler.

T A N I  Y Ö N T E M İ
Çölyak hastalığı her yaşta teşhis edilebilmektedir. Çoğunlukla belirtiler ilişkili bir başka hastalığı da düşündürmektedir.
Kan testleri ve sonrasında ince bağırsak biyopsisi ile kesin tanı konulmaktadır.
Çölyak Hastalığı, Alerji Testleri, Rezonans ve Homeopati vb. yöntemlerle teşhis edilemez

Çölyakla Yaşam Derneği

Çölyakla Yaşam Derneği 2002 yılının Mart ayında kurulmuş bir sivil toplum örgütüdür. Kurucu üyeleri İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Pediatrik Gastroenteroloji profesörleri ve çölyaklı kişilerden oluşmaktadır.

Dernek kurulduğu günden beri gönüllü olarak çalışmalarını sürdürmektedir.

Derneğin amacı ; yaptığı ve yapacağı çalışmalarla çölyaklıların günlük yaşantılarını kolaylaştırmak, çölyak hastalığı hakkında kamuoyunu bilinçlendirmek, glutensiz yiyeceklerin üretimi ile ilgili olarak yerli üretici firmalarla çalışmalar yapmak, Bakanlıklarla çölyaklıların sosyal hakları konusunda görüşmelerde bulunmak , çölyak konusundaki gelişmelerden üyelerini haberdar etmektir.