Marboryn Ramosyn

Batı Avrupa'daki Türk algısı üzerine çok şey söylenegelmiştir. Doğrusu toplumların “yabancı” veya “öteki” üzerine düşünceleri, çoğu zaman o ötekiden ziyade kendi kültürleriyle ilgilidir. Düşman olarak lanse edilsin veya idealize edilsin, “bizden olmayan”, “biz”i tanımlamak için önemlidir. Selçuklu ve Osmanlı Türkleri de Hıristiyan Avrupa için uzun bir süre ve belki kısmen hala, vazgeçilmez bir öteki işlevi taşır.

Bu temsillerin gerçeği yansıtması şart değildir. Burada 1518 senesinde Antwerp şehrinde basılan İngilizce bir kitapçık, açıklayıcı bir örnektir. Kurmaca bir “Büyük Türk” yani Osmanlı padişahının, yine adı zikredilmeyen bir Papa’ya yazdığı bir sahte mektup olan bu dört folio’luk metinde, padişahın adı Marboryn Ramosyn'dir. Büyük kral Olifernes’in oğlu olan bu kral, “Tatarların komutanı, Türkiye Baronu, Macaristan ve Suriye İmparatoru, Kostantiniye ve diğer Hristiyan topraklarının fatihi” gibi pek çok unvanla kendini tanımlarken, “Roma'nın Büyük Rahibi”ni yani Papa'yı güya hazırlık yaptığı bir haçlı seferi konusunda tehdit etmektedir. Ramosyn adındaki karakter, bazı açılardan Timurlenk’i, bazı açılardan Memluk Sultanı Baybars’ı (1223-1277) andıran özelliklerle betimlenir. Öte yandan Kostantiniye'nin fethiyle Fatih'e, Suriye'nin fethiyle hem Timur'a, hem de o dönemin padişahı Yavuz Selim'e atıf yapılıyor olabilir.
Haliyle tarihi kronolojiye az buçuk hakim olan her modern okurun kafasının içini çorbaya çevirecek olan bu mektup, uydurma olduğu açık olmakla beraber, XVI. yüzyılın ilk yarısında İngiliz kamuoyunun Türklerle alakalı bilgisine dair fikir vermek bakımından epey aydınlatıcı görünüyor. Asrın sonlarına doğru tiyatroda da Christopher Marlowe’un Timur’u epey ‘serbestçe’ anlattığı bir diğer Doğu’ya ait motifler kolajı düşünülürse, özellikle Hristiyan Avrupa’nın en uzak köşesinde, bu tarz efsaneler, günümüzde dünyayı yöneten aileler, Erasmus’a giden öğrenciler veya Afrikalı kabilelerle ilgili aslı astarı olmayan hikayelerle bile karşılaştırılabilir.

Yine de İngiliz literatüründeki Türk imgesi, XVI. yüzyılın ilerleyen senelerinde epey değişim geçirecektir. Avrupa’da Turcica edebiyatı, çeşitli diplomat, seyyah veya tacirlerin -önyargılarının bir kısmını muhafaza etmekle beraber- en azından gördükleri gerçekler üzerinden yazdıkları daha ‘sahih’ metinler sayesinde gelişme gösterdi. Bunun başını elbette İstanbul’da ikamet eden Venedik, Fransa ve ilerleyen zamanlarda İngiliz ve Hollanda elçileri çekiyordu. İngiliz halkı için ise, bu literatür başta ancak -ekseriya Latince’den- yapılan çeviriler yoluyla erişilebilir oldu. Yüzyılın sonunda I. Elizabeth ile III. Murat arasında
başlayan ticari ve diplomatik ilişkiler sayesinde, XVII. yüzyılın başında Richard Knolles, ikinci yarısında ise Paul Rycaut, ellerindeki tüm materyalden istifade ederek yazdıkları kapsamlı Osmanlı tarihlerini üretebildiler.
1683 Viyana bozgununu takiben zamanla Avrupa’ya hakim olan üstünlük hissi, Edward Said’in tabiriyle oryantalizmin başlangıcı olarak görülebilirse de, oryantalizm bir tür ‘ilim’ olarak çok daha eskidir ve ‘barbar’ imgesi, aşağı görmekten ziyade bir korku unsuru olarak ön plana çıkmıştır. Yine de tarihin en medyatik figürlerinden VIII. Henry’nin, altı zevcesine ilaveten, sarayında beş yüzden fazla “Türk yapımı” halı
olduğu ve bazı seremonilerde Osmanlı temalı kostümlerle arzı endam ettiğini zikretmek gerekir. Bu bağlamda “öteki”, karşımıza sadece nefret değil, bir ilgi objesi olarak da çıkabilir.

Kaynaklar ve Tavsiyeler
Anders Ingram, Writing the Ottomans: Turkish History in Early Modern England
(Palgrave Macmillan, 2015).
Bartholomé de Clere-Ville, The copye of the letter … ye pope of Rome (Antwerp:
John of Dousborowe, 1518; Ann Arbor: Text Creation Partnership, 2011), chap. 8, p.
167, http://name.umdl.umich.edu/A18988.0001.001.
Christopher Marlowe, Büyük Timurlenk 1-2, çev. Özdemir Nutku, (Türkiye İş Bankası
Kültür Yayınları, 2021)
Edward W. Said, Şarkiyatçılık, çev. Berna Ülner, (Metis Yayınları, 2020)
Matthew Dimmock, "Tudor Turks: Ottomans speaking English in early modern
Sultansbriefe," English Literary Renaissance 50, no. 3 (2020): 335-358.
Nancy Bisaha, Creating East and West: Renaissance Humanists and the Ottoman
Turks, (Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 2004)
Marboryn Ramosyn 3