EMO'dan Fukuşima felaketinin yıldönümünde nükleer rapor

Raporda, Japon-Fransız ortak konsorsiyumuna verilen Sinop Nükleer Güç Santralı için pahalı ve kamu zararına anlaşmalara imza atıldığı ortaya konuldu. 

Raporun ilk bölümünde dünyada nükleer santralların durumu incelenirken, özetle şu bilgilere yer verildi:

Nükleer Santral Devri Kapanıyor: Dünyada nükleer elektrik üretiminin payı; yüzde 17.6 düzeyinde bulunduğu 1996 yılından itibaren düşüş göstermektedir. Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu'nun 2014 yılı itibarıyla açıkladığı işletmedeki reaktör sayısı 438'dir. Aslında, 11 Mart 2011 tarihinde yaşanan nükleer felaketin ardından Japonya'da olduğu gibi, üretim yapmayan ve bundan sonra da üretim yapmayacak reaktörler çıkarılırsa dünyadaki nükleer reaktör sayısı 391'dir.

1995 yılında kadar 342.48 GW olan toplam nükleer santral kurulu gücü 20 yılda ancak 376.89 GW'a yükselmiştir. Üstelik 438 nükleer reaktörden 250'sinin yaşı 30'un üzerindedir. Yani ortalama ömrünün 30-40 yıl olduğu dikkate alındığında nükleer santral devrinin kapanmakta olduğu açıktır. Tüm bu gerçekler ortadayken, sanki dünya nükleer santral peşinde koşmakta da Türkiye'de bu bir eksiklik olarak kalmış gibi sunularak kamuoyu yanıltılmaktadır. Tam tersine Batı'daki gelişmiş ülkeler nükleer santral yerine yenilenebilir enerji kaynaklarına büyük yatırımlar yaparken, kısıtlı sayıda nükleer yatırım kararı alan ülkeler Asya'da yoğunlaşmaktadır.

Giderek Pahalılaşıyor: İkinci bir yanıltma nükleer santral inşa süreciyle ilgili yaşanmaktadır. Nükleer felaketler her geçen gün nükleer güvenlik önlemleri nedeniyle maliyetlerin artmasına yol açmakta, nükleerden elektrik üretimi ucuzlamak bir yana giderek pahalı hale gelmektedir. Nükleer reaktör yapımında gecikme olması sıradan bir hale gelmiştir. Yani yatırım süreci dahi elektrik planlaması açısından risk taşımaktadır.

Türkiye Nükleere Pazar Oldu: Fukuşima Felaketi'nden sonra Japonya'da nükleer santrallarla ilgili işlemler durdurulmuş; Japon nükleer şirketleri işsiz kalmıştır. İşte böyle bir ortamda Japon Mitsibushi şirketi Sinop Nükleer Santralı işine girerken; diğer ortak Fransız Areva ise üstlendiği nükleer santral projelerindeki zararları nedeniyle iflas konumuna gelmiş bir şirket olarak Türkiye'de iş almış durumdadır.

Sinop NGS'de Kamu Zararına Hükümler

EMO tarafından 2013 yılında yayımlanan ve Akkuyu sürecinin incelendiği Nükleer Enerji Raporu'nun ardından hazırlanan yeni raporun ikinci bölümünde ise Sinop Nükleer Güç Santralı (NGS) masaya yatırıldı. Raporda, Sinop'ta yapılacak nükleer santrala ilişkin anlaşmalar ayrıntılı olarak incelenerek, özetle şu saptamalara yer verildi:

-Yakıt hariç satın alınacak elektrik için ortalama 10.80-10.83 sent ödenecektir. Yani yakıt fiyat riski Türkiye'nin üzerine bırakılmıştır. Üstelik bu yüksek fiyat için bile öne sürülen pek çok koşul kabul edilmiştir. Buna göre; mutlaka 4 ünite inşa edilecek, alım garantisi 20 yıl devam edecek, Türkiye Cumhuriyeti pay sahibi olduğu yüzde 49'a denk gelen öz sermayeyi nakit ödeyecek, buna karşılık EÜAŞ'a sermayesinin oranında değil daha düşük kar payı verilebilecektir. İletim ve frekans kontrolü nedeniyle ancak yüzde 2'lik kayıp olabilecek; yani sistem kısıtı nedeniyle yüzde 2'yi aşan bir üretim kesintisi yapılırsa Türkiye satın almadığı elektriğin bedelini ödeyecektir. Üstelik bu fiyatın içine atık yönetimi ve söküm için şirketin ödemesi gereken bedeller dahil edilmiş olup; fizibilite çalışmasına göre fiyatın yükseltilebileceği de garanti altına alınmıştır. Söz konusu bedel ortalama olup; alım garantisi süresinin ilk yıllarında çok daha yüksek bedelle satış yapılıp şirketin faiz borcundan hızla kurtarılması sağlanabilecektir.

- Sinop NGS'ye ödenecek en düşük bedel olan kilovat saat başına 11.83 sent bile TETAŞ 2014 yılı ortalama elektrik alım fiyatından (7.75 sent) yüzde 53 daha pahalıdır. Alım garantisi kapsamı öylesine genişletilmiştir ki, Akkuyu'da bile olmayan bir garanti sağlanmıştır. Buna göre elektrik piyasasında yük atma talimatı verilecek en son santral Sinop NGS olacaktır.

- Türkiye'de yakıt çubukları imal edilmemektedir. Kaynağı Türkiye'de bulunmayan ve tek kaynaktan satın alınması zorunlu olan bir yakıtla çalışacak santralın güvenilir ve sürekliliğinden bahsedilemez.

-Fiyat içerisinde yer alan kilovat saat başına 0.30 sentlik atık ve söküm fonunda, santral 40 yıl durmaksızın yüzde 90 kapasite ile çalışsa dahi 4.24 milyar dolar birikecektir. Bu kaynakla değil atıklar için uygun depo yapılması, bir reaktörün bile tam anlamıyla sökümü mümkün değildir. Japon konsorsiyum, elektrik satın alma anlaşmasının yürürlükte olduğu 20 yılın sonunda şirketten ayrılabilecektir. Türkiye, nükleer santralı alacak yeni şirketin belirsizliği karşısında atık ve söküm yükümlülüğüyle bir başına kalabilecektir.

-Fiyatlar, koşullar herhangi bir yarışmaya tabi tutulmamıştır, bu anlaşma koşullarına nasıl varıldığı belli değildir, kapalı kapılar ardından varılan birtakım mutabakatlarla anlaşma yapılmıştır. Bir devlet kuruluşunun içinde yer alacağı proje şirketi de her türlü kamu denetiminin dışında tutulmuştur.

-Anlaşma iyi niyet maddeleri, muğlak, ucu açık ifadelerle dolu olup; kamuoyunu yanıltmaya dönük yönlendirmeler içermektedir. Nükleer Yakıt İmalat Fabrikası'ndan söz edilmekte, ancak proje şirketinin sorumluluğu sadece iletişim kurmak olarak belirtilmektedir. Yani anlaşmada, nükleer yakıt yapacağız imajı verilmekten öte somut bir düzenleme dahi yer almamaktadır. Nükleer kültür ve güvenlik alanlarında bilgi paylaşımı, teknoloji geliştirilmesi, eğitim merkezi, teknik yardım konularında şirketin "makul çabası"ndan söz edilmektedir.  Proje şirketinin NGS'ye ilişkin zararları sigorta ettireceği, ancak bunun tamamını yapamazsa kalan bölümünü Türkiye'nin üstleneceği ifade edilmiştir. Burada da şirketin "makul gayret"inden, devletin "makul biçimde belirleyeceği primden" söz edilmektedir.

-Anlaşmaya göre Sinop'ta da sahayı Türkiye bedelsiz verecek, tüm altyapıyı hazırlayacak, proje için onay, izin ve lisans verilmesini "kolaylaştıracak"tır. Mevzuatlara uygun olarak sürecin işlemesi gerekirken, "kolaylaştırma" ne demektir? Hangi hukuki, ticari tanımla açıklanabilir? Yani iktidarın mevzuatı yok sayması, mevzuatın arkasından dolanması, hatta gerekiyorsa mevzuatı değiştirme garantisi mi verilmektedir? Fay hatlarının yeri de mi değiştirilecektir?

7. seviye ile Çernobil gibi dünyanın gördüğü en büyük nükleer felaket olan Fukuşima Felaketi'nin 5. yıldönümünde Sinop'ta, Akkuyu'da ve İğneada'da yapılmak istenen nükleer santral çılgınlığından vazgeçilmesini talep ediyoruz. Fukuşima'da on binlerce kişinin yurdundan olduğunu, radyoaktif hale gelen toprakların kullanılamaz hale geldiğini, okyanusa sızıntı ve radyoaktif bulutlar aracılığıyla felaketin tüm dünyaya yayıldığını hatırlatıyoruz. Ülkemizi hem ekonomik hem güvenlik hem de yaşadığımız çevre açısından büyük bir kriz içerisinde bırakacak olan nükleer yıkıma karşı çıkmak üzere kamuoyunu duyarlı olmaya çağırıyoruz.