Sadri Ertem'in 'Kaybolan Adam'ı

Tahir Şilkan
Sadri Ertem (1898-1943) toplumcu gerçekçi edebiyatımızın ilk temsilcilerinden biridir. Tarih, iktisat, politika ve felsefe üzerine çalışmış; öykü, roman, gezi notları, inceleme, deneme-fıkra, ders kitapları alanında yirmiyi aşkın kitabı yayınlanmış bir edebiyatçımızdır. 

Öykü ve romanlarında bu birikimi ortaya koymuş, kendisinden sonra gelen, Sabahattin Ali, Bekir Sıtkı Kunt, Reşat Enis’e öncülük etmiştir. Sadri Ertem, eserlerinde toplumsal olaylara, gerçekçi -bilimsel bir bakış açısıyla yaklaşmış, olayları yorumlarken siyasi, politik değerlendirmeler yapmıştır.

“Çıkrıklar Durunca'' isimli, edebiyatımıza ilk kez ekonomik-toplumsal sorunlardan kaynaklanan bir roman kazandırmış olan Sadri Ertem, bu kitabında, 19. yüzyıl sonlarında, Avrupa endüstrisi ürünü dokumaların yerli dokuma endüstrisini yok ediş sürecini, bu süreçte Osmanlı İmparatorluğu’nun işbirlikçi yöneticilerinin tüccar sınıfla birlikte emperyalizme hizmet etmesini hikâye etmektedir.

Sadri Ertem’in toplumsal gerçekçi bakış açısını yansıtan öykülerinden yapılmış, bugünlerde yayımlanan bir seçkiyi, edebiyatımızın usta yazarı Adnan Özyalçıner yayına hazırlamış bulunuyor. Sadri Ertem’in bir öyküsünün adını taşıyan ''Kaybolan Adam’ kitabı, üç çeyrek yüzyıl önce yaşamını yitirmiş yazarın, edebiyatımızdaki önemini gözler önüne seriyor. Kitapta, Sadri Ertem’in beş ayrı kitabından seçilmiş yirmi beş öyküye yer veriliyor.

Ülkenin ve halkın temel sorunlarını kendine dert edinmiş bir kuşağın temsilcisi olarak Sadri Ertem, sağlam bir bakış açısı, mizahi bir dille bugün de karşı karşıya olduğumuz olguları, olayları anlatıyor. 

Sadri Ertem, öykü ve romanlarında; Refik Halid Karay’dan sonra ilk kez köyün, köylünün sorunlarıyla yaşamını, işçi-işveren uzlaşmazlığını, işçilerin yaşamını, fabrikayı, yoksul halkın sorunlarını, gerçekçi bir bakış açısıyla, ekonomik-toplumsal bağlamı ve gerçekçiliği içerisinde anlatmayı başarmıştır. Sadri Ertem gerçekleri olduğu gibi yansıtmak yerine yorumlayıp, toplumsal gerçekçi bir bakış açısıyla anlatmıştır. Onun gerçekçiliği, yaratıcı bir gerçekçiliktir. 

İlk kez 1928 yılında, daha sonra Nâzım Hikmet’in “Putları Yıkıyoruz!'' kampanyasını başlatacağı “Resimli Ay'' dergisinde yayınlanmış, ''Bacayı İndir Bacayı Kaldır’ isimli öyküde; verimli tarım topraklarını ele geçirmek için, zehirli gazlar saçan fabrika bacalarını indirmek-kaldırmak suretiyle, köylüleri, sahibi oldukları toprakların kuru ekmeğe muhtaç işçileri durumuna düşüren fabrikatörlerin sömürüsü anlatılır. Bugün de Bergama’da, Ege’de, Çukurova’da tütün, zeytin, pamuk tarlalarınınbenzer patronlarca yağmaladığını bilerek bu öykünün eskimediğini, hâlâ yaşamın gerçekliğini apaçık kıldığını göreceksiniz. Sararmış olgun başaklar, buğulu erikler, kıpkızıl alev gibi görünen narlar, iri taneli üzümler, gürbüz ağaçlar, gürbüz otlaklar, “Gümüşlü kurşun'' Maden Ocakları’nın bacalarından salınan zehirli gazlarla yitip gidecek, bitkilerle birlikte, hayvanlar, hayvanlarla birlikte insanlar da sararıp solacaktır.

Kitaba adını veren ''Kaybolan Adam’ öyküsünde, kendi yağıyla kavrulmaya çalışan küçük esnaf ve zanaatkârları bekleyen “tehlikeyi'' gösterir, Sadri Ertem. Rakip olarak büyük atölyenin açılması, kapanan küçük işletmeler, işlerin bozulmasıyla biten “aşklar'', yoksullaşma, işçileşme süreci…

Alaycı bir dille anlatılan, bugünde yaşanmış-yaşanan-yaşanacak hikâyeleriyle Sadri Ertem, dünü öğrenmemizi sağladığı gibi bugünü de anlamamızı kolaylaştıracaktır.

Sadri ERTEM--Kaybolan Adam--Evrensel Basım Yayın -Ekim 2015