İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi 70 yaşında: Türkiye''de insan hakları ve demokrasi sorunu büyüdü!

İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi'nin kabul edilişinin 70. yılı. Birleşmiş Milletler Genel Kurulu 10 Aralık (bugün) 1948 tarihinde beyannameyi kabul etti. Türkiye 6 Nisan 1949'da beyannameyi kabul eden ülkeler arasına katıldı. 

8 ÜLKE ÇEKİMSER OY KULLANMIŞTI

Bildiriye “karşı oy” veren çıkmamış fakat 8 üye devlet, çekimser oy kullanmıştı. Sovyetler Birliği, Beyaz Rusya, Ukrayna, Polonya, Çekoslovakya, Yugoslavya, Güney Afrika Birliği ve Suudi Arabistan çekimser oy kullananlar arasında olmuştu.

İnsan Hakları Günü, İnsan Hakları evrensel Bildirisi'nin kabul edildiği gün olan 10 Aralık 1948'den bu yana her 10 Aralık'ta kutlanan gündür. II. Dünya Savaşı'ndan sonra dünyadaki devletler bireylere tanınan hak ve özgürlüklerin güvence altına alınması konusunda birleştiler. İnsan Hakları Bildirisi, Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Komisyonu tarafından Haziran 1948'de hazırlandı ve 10 Aralık 1948'de Genel Kurulun Paris'te yapılan oturumunda kabul edildi. Oturumda, 6 sosyalist ülke bu ilkelerin bazılarının “Burjuva sınıfından olan insanların sınıf çıkarını koruduğu ve işçi sınıfının egemen sınıflarla uzlaşmak zorunda bırakacağı” gerekçesiyle çekimser kaldı. Bildiri, bu çekimser ülkeler ile Suudi Arabistan ve Güney Afrika Birliği dışında kalan ülkelerin oylarıyla kabul edildi.

TÜRKİYE'NİN İNSAN HAKLARI RAPORU

İnsan Hakları Derneği (İHD) ve Türkiye İnsan Hakları Vakfı (TİHV), 10 Aralık İnsan Hakları Günü dolayısıyla Türkiye’nin insan hakları raporunu yayınladı. Raporda, Türkiye’nin insan hakları ve demokrasi sorununun büyüdüğüne dikkat çekilerek çeşitli hak kategorilerinde gerçekleşen ihlaller sıralandı.

Rapora göre, 7 kez uzatılarak iki yıl süren OHAL dönemi, insan hakları ihlallerinin de yoğunlaştığı bir dönem oldu. Bu dönemde toplam 32 KHK yayımlandı. KHK’lere eklenen isim listeleri sonucu 135 bin 147 kişi kamu görevinden çıkarıldı. OHAL süresince en büyük zarar ifade özgürlüğüne ve dolayısıyla basın özgürlüğüne verildi. Yazılı ve görsel medya başta olmak üzere 201 basın yayın kuruluşu kapatılırken sadece 25’inin tekrar açılmasına izin verildi. OHAL İşlemleri İnceleme Komisyonunun ağır işleyişi ve aldığı yetersiz kararlar ile OHAL’in etkisi daha da uzadı.

11 AYDA 2 BİN 710 KİŞİNİN YAŞAM HAKKI İHLAL EDİLDİ

Rapora göre, 2018 yılının ilk 11 ayında en az 2 bin 710 kişinin yaşam hakkı ihlal edildi. Ölümlerin bin 797’sini iş cinayetleri, 529’unu ise güvenlik güçleri ile girilen çatışmalar oluşturdu. Kolluk güçlerinin yargısız infazı, dur ihtarına uyulmadığı gerekçesiyle veya rast gele ateş açması sonucu 14 kişi yaşamını yitirirken cezaevleri ve gözaltı merkezlerinde şüpheli bir şekilde yaşamını yitirenlerin sayısı 15 oldu. TİHV verilerine göre 2018 yılının ilk 11 ayında işkence ve diğer kötü muameleye maruz kaldığı iddiasıyla toplam 538 kişi TİHV’e başvurdu. Başvuranların 280’i aynı yıl içerisinde aynı yıl içerisinde işkence ve kötü muamele gördüğünü belirtti. İnsan Hakları Derneği’nin (İHD) verilerine göre ise 2018 yılının ilk 11 ayında 284’ü gözaltında kaba dayak ve diğer yöntemlerle, 175’i gözaltı yerleri dışında ve 2 bin 260’ı güvenlik güçlerince müdahale edilen toplantı ve gösterilerde olmak üzere toplam 2 bin 719 kişi işkence ve diğer kötü muamele ile karşılaştı.

TUTUKLU SAYISI 16 YILDA 4 KAT ARTTI

Raporda, AKP’nin iktidara geldiği 2002 yılından bugüne cezaevlerindeki mahpus sayısında yaşanan değişikliğe de yer verildi. Adalet Bakanlığı verilerine göre, 31 Aralık 2002’de Türkiye cezaevlerinde 59 bin 429 mahpus bulunuyordu. Bu sayı, 430 bin kişinin denetimli serbestlikten yararlanmasına karşın 385 Ceza ve İnfaz Kurumunda Kasım 2018 itibariyle 260 bin 144 kişiye çıktı.

İHD YÖNETİCİLERİNE 500’DEN FAZLA DAVA

İnsan hakları örgütlerine yönelik baskılara da değinilen raporda, 1 Haziran 2018 tarihli İHD raporuna göre, İHD yöneticilerine açılmış 500’den fazla dava olduğu ifade edildi. Raporda, yalnızca İHD Eş Genel Başkanı Eren Keskin’e açılan davaların sayısının 143 olduğu belirtilerek, 3 İHD yöneticisinin de hâlâ tutuklu olduğu dile getirildi. Raporda, TİHV’nin kurucuları, başkanı, yönetim kurulu üyeleri ve gönüllülerine yönelik de 30’dan fazla soruşturma ve davanın sürdüğü kaydedildi.

TOPLANTI VE GÖSTERİ HAKKI ORTADAN KALDIRILDI

Raporda, toplantı ve gösteri özgürlüğü kapsamındaki hak ihlalleri de yer aldı. 2018 yılının barışçıl toplantı ve gösteri hakkının ortadan kaldırıldığı bir yıl olduğu ifade edilen raporda, 24 Haziran seçimlerinin dahi 25 ilde toplantı ve gösteri yasakları ile sürdürüldüğü belirtildi. Rapora göre, 2018’in ilk 10 ayında toplumun çeşitli kesimleri tarafından düzenlenmek istenen barışçıl gösterilere 785 kez müdahalede bulunuldu. Bu müdahalelerin 621’i başta Ankara ve İstanbul’da gerçekleşen “İşimi geri istiyorum” eylemlerine, 10’u Cumartesi Anneleri’nin açıklamalarına, 3’ü çalışma koşullarının iyileştirilmesini isteyen İstanbul Havalimanı işçilerinin eylemlerine yapıldı. Bu müdahaleler sırasında insanlar işkence düzeyine ulaşan polis şiddetine maruz kaldı. 3697 kişi gözaltına alınırken 118 kişi de tutuklandı. 

İNSAN HAKLARI EVRENSEL BİLDİRİSİ

Başlangıç

İnsanlık ailesinin bütün üyelerinde bulunan onurun ve onların eşit ve vazgeçilmez haklarının tanınmasının dünyada özgürlük, adalet ve barışın temeli olmasına,

İnsan haklarının tanınmaması ve hor görülmesinin insanlık vicdanını isyana yönelten barbarca eylemlere yol açmış olmasına, korkudan ve yoksulluktan kurtulmuş insanların söz ve inanç özgürlüklerine sahip olacakları bir dünyanın kurulmasının insanoğlunun en yüksek amacı olarak ilan edilmiş bulunmasına,

İnsanın zulüm ve baskıya karşı son çare olarak ayaklanmak zorunda kalmaması için insan haklarının hukuk düzeni ile korunmasının temel bir gereklilik olmasına,

Uluslar arasında dostça ilişkilerin gelişmesine özendirmenin gerekli bulunmasına,

Birleşmiş Milletler halklarının, Andlaşmada, insanların temel haklarına, insan kişiliğinin onur ve değerine, erkeklerle kadınların hak eşitliğine olan inançlarını bir kere daha belirtmiş ve toplumsal gelişmeyi destekleyerek daha geniş bir özgürlük içinde daha iyi yaşama koşulları oluşturmaya karar verdiklerini açıklamış olmalarına,

Üye devletlerin, Birleşmiş Milletler kuruluşu ile işbirliği halinde insan haklarına ve temel özgürlüklerine bütün dünyada gerçekten saygı gösterilmesinin sağlanmasını üstlenmiş olmalarına,

Bu hak ve özgürlükler konusunda ortak bir anlayış oluşturmanın, sözü edilen yükümlülüğün tam olarak yerine getirilmesi bakımından son derece önemli bulunmasına göre,

Genel Kurul

Toplumun bütün bireyleriyle kuruluşlarının bu Bildiriyi her zaman gözönünde tutarak öğretim ve eğitim yoluyla bu hak ve özgürlüklere saygıyı geliştirmeye, giderek artan ulusal ve uluslararası tedbirlerle gerek üye devletler ve gerek onların yönetimleri altındaki ülkeler halkları arasında sözü edilen hak ve özgürlüklerin evrensel ölçüde ve etkin olarak tanınıp uygulanmasını sağlamaya çaba göstermeleri amacıyla tüm halklar ve uluslar için erişilecek ortak ülküleri belirleyen bu İnsan Hakları Evrensel Bildirisini ilan eder.

Madde 1

Bütün insanlar özgür, onur ve haklar bakımından eşit doğarlar. Akıl ve vicdan sahibidirler; birbirlerine karşı kardeşlik anlayışıyla davranmalıdırlar.

Madde 2

1. Herkes, ırk, renk, cinsiyet, dil, din, siyasal ya da başka herhangi bir düşünce, ulusal ya da toplumsal köken, servet, doğuş veya başka herhangi bakımdan ayrım gözetilmeksizin bu Bildiride ilan olunan tüm haklardan ve özgürlüklerden yararlanabilir.

2. Ayrıca, ister bağımsız ülke uyruğu olsun, isterse vesayet altında bulunan, özerk olmayan ya da başka bir egemenlik kısıtlamasına bağlı ülke uyruğu olsun, bir kişi hakkında uyruğu bulunduğu devlet veya ülkenin siyasal, hukuki veya uluslararası statüsü bakımından hiçbir ayrım gözetilmeyecektir.

Madde 3

Yaşamak, özgürlük ve kişi güvenliği herkesin hakkıdır.

Madde 4

Hiç kimse kölelik veya kulluk altında tutulamaz; kölelik ve köle alım satımı her türüyle yasaktır.

Madde 5

Hiç kimseye işkence yapılamaz; zalimce, insanlık dışı, onur kırıcı ceza verilemez veya davranışta bulunulamaz.

Madde 6

Herkes, nerede olursa olsun hukuk kişiliğinin tanınması hakkına sahiptir.

Madde 7

Herkes yasa önünde eşittir ve ayrım gözetilmeksizin yasa tarafından eşit korunma hakkına sahiptir. Herkesin bu Bildiriye aykırı her türlü ayrım gözetici işlemlere ve ayrım kışkırtıcılığına karşı eşit korunma hakkı vardır.

Madde 8

Herkesin anayasa veya yasa ile kendisine tanınmış olan temel haklarını çiğneyen işlemlere karşı yetkili ulusal mahkemeler önünde etkin bir yargı yoluna başvurma hakkı vardır.

Madde 9

Hiç kimse keyfi olarak tutuklanamaz, alıkonulamaz ve sürgün edilemez.

Madde 10

Herkes, haklarının ve yükümlülüklerinin veya kendisine yöneltilen herhangi bir suçlamanın saptanmasında, tam bir eşitlikle davasının bağımsız ve tarafsız bir mahkemece adil (düzgün) bir şekilde ve açık olarak görülmesi hakkına sahiptir.

Madde 11

1. Bir suç işlemekten sanık herkes, savunması için kendisine gerekli bütün güvencelerin sağlanmış olduğu açık bir yargılama ile yasaya göre suçluluğu kanıtlanmadıkça suçsuz sayılır.

2. Hiç kimse, işlendikleri sırada ulusal veya uluslararası hukuka göre suç sayılmayan fiil veya ihmallerden ötürü mahkum edilemez. Yine hiç kimseye, suçun işlendiği sırada uygulanmakta olan cezadan daha ağır bir ceza verilemez.

Madde 12

Hiç kimsenin özel yaşamına, ailesine, konutuna ve haberleşmesine keyfi olarak karışılamaz, onur ve ününe saldırılamaz. Herkesin bu tür karışma ve saldırılara karşı yasal korunma hakkı vardır.

Madde 13

1. Herkes, herhangi bir devletin sınırları içinde serbestçe dolaşma ve oturma hakkına sahiptir.

2. Herkes, kendi ülkesi de dahil, herhangi bir ülkeden ayrılma ve ülkesine geri dönme hakkına sahiptir.

Madde 14

1. Herkesin zulüm karşısında başka ülkelere sığınma ve bu ülkelerce sığınmacı işlemi görme hakkı vardır.

2. Bu hak, gerçekten siyasal nitelik taşımayan adi bir suçla ilgili veya Birleşmiş Milletler ilke ve amaçlarına aykırı eylemlere dayanan kovuşturmalar halinde ileri sürülemez.

Madde 15

1. Herkesin bir uyrukluğa hakkı vardır.

2. Hiç kimse keyfi olarak uyrukluğundan veya uyrukluğunu değiştirme hakkından yoksun bırakılamaz.

Madde 16

1. Evlenme çağına gelen her erkek ve kadın, ırk, uyrukluk ve din bakımlarından hiçbir kısıtlamaya uğramaksızın evlenmek ve aile kurmak hakkına sahiptir.

Erkek ve kadın evlenme konusunda, evlilik süresince ve evliliğin sona ermesinde eşit haklara sahiptir.

2. Evlenme akdi ancak evleneceklerin serbest ve tam rızasıyla yapılır.

3. Aile, toplumun doğal ve temel birimidir; toplum ve devlet tarafından korunma hakkı vardır.

Madde 17

1. Herkesin tek başına ve başkalarıyla ortaklaşa mal ve mülk edinme hakkı vardır.

2. Hiç kimse keyfi olarak mal ve mülkünden yoksun bırakılamaz.

Madde 18

Herkesin düşünce, vicdan ve din özgürlüğüne hakkı vardır; bu hak din veya inanç değiştirme özgürlüğünü, dinini ya da inancını tek başına veya topluca, açık veya özel olarak öğretme, uygulama, ibadet ve törenlerle açığa vurma özgürlüğünü içerir.

Madde 19

Herkesin fikir ve anlatım özgürlüğüne hakkı vardır; bu hak fikirlerinden ötürü rahatsız edilmemek, ülke sınırları sözkonusu olmaksızın bilgi ve görüşleri her yoldan aramak, almak ve yaymak özgürlüğünü kapsar.

Madde 20

1. Herkes barışçı yoldan toplanma ve dernek kurma hakkına sahiptir.

2. Hiç kimse bir derneğe girmeye zorlanamaz.

Madde 21

1. Herkes, doğrudan ya da özgürce seçilmiş temsilcileri aracılığı ile ülkesinin yönetimine katılma hakkına sahiptir.

2. Herkes ülkesinin kamu hizmetlerine eşitlikle girme hakkına sahiptir.

3. Halkın iradesi kamu otoritesinin temelidir; bu irade gizli ya da serbestliği sağlayacak benzeri yöntemlerle genel ve eşit oy ilkesine uyularak yapılacak olan dönemsel ve dürüst seçimlerle belirir.

Madde 22

Herkesin, toplumun bir üyesi olarak sosyal güvenliğe hakkı vardır; ayrıca onuru ve kişiliğinin serbestçe gelişmesi için gerekli olan ekonomik, sosyal ve kültürel hakların ulusal çaba ve uluslararası işbirliği yoluyla ve her devletin örgüt ve kaynaklarıyla orantılı olarak gerçekleştirilmesine de hakkı vardır.

Madde 23

1. Herkesin çalışmaya, işini serbestçe seçmeye, adil ve elverişli çalışma koşullarına ve işsizlikten korunmaya hakkı vardır.

2. Herkesin, hiçbir ayrım gözetilmeksizin, eşit iş karşılığında eşit ücrete hakkı vardır.

3. Çalışan herkesin kendisine ve ailesine insanlık onuruna yaraşır bir yaşam sağlayan ve gerektiğinde her türlü sosyal koruma yollarıyla da desteklenen adil ve elverişli bir ücrete hakkı vardır.

4. Herkesin, çıkarlarının koruması için sendikalar kurmaya ve bunlara katılmaya hakkı vardır.

Madde 24

Herkesin dinlenmeye, boş zamana, özellikle iş saatlerinin makul ölçüde sınırlandırılmasına ve belli dönemlerde ücretli tatillere hakkı vardır.

Madde 25

1. Herkesin, gerek kendisi gerek ailesi için yiyecek, giyim, konut, tıbbi bakım ve gerekli sosyal hizmetler de dahil olmak üzere, sağlık ve refahını sağlayacak uygun bir yaşam düzeyine ve işsizlik, hastalık, sakatlık, dulluk, yaşlılık veya geçim olanaklarından kendi iradesi dışında yoksun bırakacak başka durumlarda güvenliğe hakkı vardır.

2. Ana ve çocuk özel bakım ve yardım görme hakkına sahiptir. Bütün çocuklar, evlilik içi veya dışı doğmuş olmalarına bakılmaksızın aynı sosyal korunmadan yararlanırlar.

Madde 26

1. Herkes eğitim görme hakkına sahiptir. Eğitim, en azından ilk ve temel aşamasında parasızdır. İlköğretim zorunludur. Teknik ve mesleki öğretimden herkes yararlanabilmelidir. Yükseköğretim yeteneğe bağlı olarak herkese tam bir eşitlikle açık olmalıdır.

2. Eğitim, insan kişiliğinin tam gelişmesi ve insan haklarıyla temel özgürlüklere saygının güçlendirilmesi amacına yönelik olmalıdır. Eğitim, bütün uluslar, ırk ve din toplulukları arasında anlayış, hoşgörü ve dostluğu özendirmeli ve Birleşmiş Milletler’in barışın sürdürülmesi yolundaki çalışmalarını geliştirmelidir.

3. Ana baba, çocuklarına verilecek eğitim türünü seçmede öncelikle hak sahibidir.

Madde 27

1. Herkes, toplumun kültürel hayatına serbestçe katılmak, güzel sanatları tatmak, bilimsel alandaki ilerleyişi ve onun yararlarını paylaşmak hakkına sahiptir.

2. Herkesin, yarattığı her türlü bilim, edebiyat ve sanat eserlerinden doğacak manevi ve maddi çıkarlarının korunmasına hakkı vardır.

Madde 28

Herkesin, bu Bildiride yer alan hak ve özgürlüklerin tam olarak gerçekleşmesini sağlayacak toplumsal ve uluslararası bir düzene hakkı vardır.

Madde 29

1. Herkesin, kişiliğinin özgürce tam gelişmesine olanak sağlayan topluma karşı ödevleri vardır.

2. Herkes, haklarını ve özgürlüklerini kullanırken, ancak başkalarının hak ve özgürlüklerinin gereğince tanınması ve bunlara saygı gösterilmesinin sağlanması, demokratik bir toplumda ahlakın, kamu düzeninin ve genel refahın haklı gereklerinin karşılanması amacıyla yasayla belirlenmiş sınırlamalarla bağlı olabilir.

3. Bu hak ve özgürlükler hiçbir zaman Birleşmiş Milletler’in amaç ve ilkelerine aykırı olarak kullanılamaz.

Madde 30

Bu Bildirinin hiçbir hükmü, herhangi bir devlet, topluluk ya da kişiye, Bildiride açıklanan hak ve özgürlükleri yok etmeye yönelik bir davranışa girişme ya da eylemde bulunma hakkını verir anlamında yorumlanamaz.